Zagadkowa historia z Kruszwicą i jeziorem Gopło w tle

Jeśli miałbym wskazać najdziwniejszy i jednocześnie przełomowy element historii Lechii, to z pewnością jest to dość zamierzchła opowieść. Dość niesłusznie chyba wypchnięto ją z podręczników, mimo że jest to historia niesłychana.

W Polsce ta historia jest praktycznie nieznana w literaturze. Wymieniają ją zdawkowo i skrótowo bardzo nieliczne źródła. Tymczasem należy zaobserwować ogromne rozpowszechnienie tej opowieści- w różniących się od siebie głębią szczegółów wersjach- w literaturze obcojęzycznej. Z racji ogromu źródeł przytoczę tylko te, które mogę przetłumaczyć lub do których łatwo dotarłem. Historia ta obecna jest w tylu obcojęzycznych źródłach, i przetrwała w tak znacznej liczbie wersji, różniących się głębią (niekiedy ogromnej) szczegółowości, że  wydaje się mało prawdopodobne, by była to zwykła saga, legenda, jak chce obecna polityka historyczna.

Tą polityką historyczną chyba nie powinniśmy się przejmować. Nie wiadomo, na czym polega, przerażają natomiast różnice ze stanem opisanym w materiałach źródłowych. Rozliczni autorzy obcojęzycznych historii ziem polskich donoszą o wymieszaniu się Słowian z resztkami pozostałymi po emigracjach Gotów i Wandalów, którzy w większości wyemigrowali ku lepszym terenom. O wczesnośredniowiecznej Polsce istnieje dość bogata i obfita literatura, która niestety nie ma związku z archeologią, którą z kolei finansują politycy wg swojej własnej polityki historycznej. Może to się wydawać dziwne, ale dla przykładu do dziś nie zbadano archeologicznie tzw. "Kopca Wandy" lub Wendy,[3]

Zoll- Adamikowa w 1977 roku pisała że kopiec Wandy nigdy nie był badany przez archeologów. [1] Na forum historycy.org można spotkać dość krytyczne uwagi na temat stanu "polityki historycznej" w Polsce:

"Swoją droga to jest bardzo dziwna i ciekawa sprawa, dlaczego kopiec Wandy usytuowany w miejscowości Mogiła pod Krakowem nie wzbudził zainteresowania archeologów. A przecież w latach sześćdziesiątych mieli do dyspozycji ogromne środki w ramach programu badań tzw. milenijnych i gdzie kopali - głownie w Wiślicy. Wymyślono bowiem, że to tam była stolica Wiślan. Oczywiście był duży sukces, stolicę tych wiślan w Wislicy nawet znaleziono, szkoda tylko, że przez drobną pomyłkę uznano zabytki z XII w. za starsze lat 300. Tak się fałszowało historię w czasach PRL.

A kopiec Wandy spokojnie czeka na swojego Schliemanna."

[2]

Popularna w Polsce polityka historyczna, która przebiła się także do podręczników szkolnych, promuje tezy zupełnie wbrew źródłom z epoki. Dla przykładu, w pierwszym z dokumentów, Dagome Iudex, określającym granice Polski i powstałym ok. 991 / 992 r. pojawia się określenie państwa jako "civitas Schinesghe", przyczym samo miasto Schinesghe jest jednoznacznie i w sposób nie budzący wątpliwości wymienione jako leżące nad rzeką Odrą. Spójrzcie zaś Państwo do podręczników czy do popularyzowanych w Polsce tez: oto owo Schinesghe ma być.... Gnieznem, mimo że miasto to nie leży nad żadną z rzek, a tym bardziej Odrą. Polskim autorom podręczników szkolnych tego typu przeszkody jak tekst materiałów źródłowych jednak nie są straszne.

Wydarzenia z ok. 19 n.e.

Oto mamy rok 19 n.e.. Óbecne ziemie polskie są częścią prawdziwego imperium, sądząc z potwierdzonych, co należy podkreślić, przede wszystkim w licznych źródłach obcojęzycznych, doniesieniach o ogromnej rozciągłości terytorialnej ówczesnego wczesnośredniowiecznego organizmu państwowego.

Wydaje się, że możliwe jest istnienie zorganizowanego, rozległego obszarowo organizmu państwowego. Sądząc z opisów, ówczesny król był wybierany i akceptowany przez kolegium książąt i elektorów. Zaliczało się do niego także 20 książąt pomorskich, pochodzących z jednej dynastii.

Źródła wspominają o śmierci całej tej dynastii podczas suto zakrapianego wieczoru w ówczesnym Crusphicia oppidum oraz w następujących po tym zdarzeniu wypadkach na jeziorze Gopło. Członków kolegium elektorskiego otruto. Jak chcą niektóre źródła- umierali oni w boleściach jeszcze przy biesiadnym stole, nim skończyła się runda toastu zatrutymi trunkami.

Według dzieła "Geschichte Polens" autorstwa Ferdinanda  A. ¬v Witzleben, Popiel II miał byc ostatnim z dynastii Krakusów. Piast z Kruszwicy miał rzekomo rządzić, ale najprawdopodobniej dopiero jego syn, Ziemowit uzyskał poparcie elektorów i możnych, stając się księciem Polski.

Jetzt zitterte das Land vor der Wuth und Grausamkeit des Tyrannen und beugte sich seinem Willen in sklavischem Gehorsam Aber bald überraschte das schwelgerische Paar die Rache des Himmels Aus den Leichen der Oheime die nach Popiel's Willen Niemand hatte bestatten dürfen krochen unzählbare Schaaren von Mäusen hervor und erfüllten alle Gemächer Feste gemauerte Zimmer Feuerbränee Schutzmittel aller Art vermögen sie nicht von dem Könige von dessen Gemahlin und ihren Kindern zurückzuhalten selbst auf einem Floß und hölzernen Thurme im Goplo See suchen die Ver folgten vergeblich Sicherheit Da verläßt sie Alles die aus vielen Wunden Blutenden schließen sich in das festeste Zimmer des Schlosses ein aber die Mäuse erreichen sie auch hier zerfleischen sie und zehren sie so gänzlich auf baß auch leine Spur der Leichen übrig blieb Dann verschwanden sie spurlos 

Magazin für die Literatur des Auslandes, Tomy 21-22

books.google.pl/books?id=w3QZAAAAYAAJ
Joseph Lehmann - 1842

Należy podkreślić na podstawie źródeł, że ówczesna geografia okolicy w której miały miejsce te zdarzenia, była całkowicie inna. Crusphicia znajdować się miała nad (lub jak chce Długosz, bezpośrednio na) jeziorze Gopło, którego poziom lustra był znacznie wyższy [1]. Część autorów obecnie potwierdza doniesienia kronikarzy średniowiecznych, jakoby ówczesne oppidium Crusphicia znajdowało się na wyspie jeziora Gopło (podobnie jak Ostrów Lednicki). Podaje się iż poziom wody miał być wyższy o 11 stóp, a śródlądowa droga wodna pozwalała ominąć niebezpieczne dla ówczesnej żeglugi wybrzeże Bałtyku, przez co przyniosła miastu Kruszwica ogromną zamożność, jako że znajdowało się na przecięciu dróg wodnych. Drewniana wieża na wyspie na jeziorze wg "Geografii fizycznej Polski" Łucjana Tatomia, służyć miała za latarnię owego "polskiego morza", jak podówczas zwano ten rzekomo znacznej wielkości zbiornik wodny. Inne źródło donosi iż latarnię - wieżę na jeziorze wznieśli zagraniczni kupcy. Do obniżenia się poziomu wody w Gople miało dojść wskutek rozbiciu się na szereg mniejszych jezior donosi też publikacja "Monografie fauny Polski", Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1976.

K. Szajnocha pisze "Cała okolica kruszwicka była według znawcy tych rzeczy "podobną do ogromnej wyspy, oblanej naokoło wodami" łączącymi Gopło z Wartą, Wisłą i Bałtymiem".

Z racji łatwości obrony tego typu lokalizacje były wówczas preferowane przez władców. Już poprzednik Popelusa Secundusa (Popiela II), Popelus I przeniósł stolicę państwa do Kruszwicy (Cruswitz, Crusphicia, istnieje niezwykła ilość odmian nazw tej miejscowości).

 Kruświca to miała przed Gnieznem i Poznaniem że położenie jej ukazywało wszelkie bezpieczeństwo od niespodzianych napaści aw otwartej wojnie zrażało całą potęgę nieprzyjaciela Z jednej strony długie i otwarte jezioro z drugich głębokie jego zatoki cieśniny odnogi Noteci i nieprzebyte bagna czyniły do niej przystęp trudny a przy miernej obronie zewsząd straszny dla najodważniejszego napastnika Przemysł i sztuka przyłożyła się jeszcze więcej do obwarowania tego miejsca hr Fryderyk Skórzewski jako znawca i prawy miłośnik zabytków dawnej chwaty narodowej po pil nem rozpoznaniu położenia i śladów niezatartych dotąd dla bystrzejszego oka przeświadczył się że prócz potężnego zamku zbudowanego na półwyspie głębokie przekopy wysokie wały i groble bezpośrednio zamykały wszelki przystęp do Kruświcy że miasto to rozciągało się bardzo znacznie mianowicie wzgłuż grobli nad brzegami samego jeziora nareszcie że cała ta posada była przedtem podobną do ogromnej wyspy oblanej nakoło wodami. (Dzieła. Wyd. K.J. Turowskiego

 Autorzy Wawrzyniec Surowiecki)

Udałem się ztamtąd do Kruszwicy stolicy Popielów były długo szczątki zamku ich Prusacy je na cegłę rozebrali nie pozostała tylko wieża dosyć wysoka nad jeziorem Gopło Od niej szedł niegdyś most prowadzący przez Gopło na małą wyspę gdzie lubieżne Popiele mieli pałac swój I w tych miejscach kopalnie ciekawe mogłyby nam odkryć pierwsze dawności naszej zabytki ("Pamiętniki czasów moich: dzieło pośmiertne"

 Autorzy Julian Ursyn Niemcewicz, 1868)

Lokalizacja Crusphicii znajdowało się na przecięciu szlaków lądowych i wodnych. Badania wykazały istnienie wczesnośredniowiecznego kanału żeglugi śródlądowej, wyposażonego w archaiczne śluzy (łódź Wieletów jak też i resztki archaicznej śluzy odkryto w okolicy miejsca zwanego Przewłoką, łączącego dorzecze Warty z dorzeczem Wisły. Był on częścią ówczesnego szlaku bursztynowego, wiódł z okolic Kalisza poprzez jezioro Gopło i Wisłę aż na półwysep Sambia. Na stronie 264 publikacji "Studien zur Cultur-Geschichte Polens" znajduje się opis budowy kanału łączącego Wartę i Noteć. Autor opisuje znalezienie i zniszczenie bez przeprowadzenia badań wielu zatopionych statków rzecznych zagrzebanych w bagnach, torfowiskach przez które prowadzono nowo-budowany kanał.

Tego typu kanały nie były nieznane w tamtych czasach. Powstał kanał łączący Łabę i Dunaj, zwany Fossa Carolina, którego budowę w 793 r. zlecił Karol Wielki, współczesny wydarzeniom o których mowa w tekście.

"Gopło ma dziś 24 km2 obszaru, lecz dawniej było znacznie większe i miało prawdopodobnie połączenie z Wisłą przez Bachorzę i Zgłowiączkę"- podaje tom 3 "Wiedzy o Polsce" z 1931 r.

[1] http://sms.zrc-sazu.si/pdf/02/SMS_02_Slupecki.pdf

[2] http://www.historycy.org/index.php?showtopic=18667

[3] http://books.google.pl/books?id=yrqeY839bMwC&pg=PA406&dq=lechus&hl=pl&sa=X&ei=pXJUUfGvIYvYPJ3_gNgD&ved=0CDQQ6AEwATgK#v=onepage&q=lechus&f=true

Dzieła Wawrzyńca Surowieckiego: Z wiadomością o życiu i pismach autora, z ...
 Autorzy Wawrzyniec Surowiecki books.google.pl/books?id=pB9KAAAAcAAJ

Wawrzyniec Surowiecki - 1861

niegdyś Kruświcy Długosz opisując Gopło naznacza mu pięć mil długości a pół mili szerokości początek jego kładzie w końcu południowym przy żrzódłach rzeki Noteszy leżących pod miasteczkiem a dziś wioską zwaną Noteć W drugim końcu północnym pod zamkiem Szarleje wedle dle niego wyrzynała się znowu Notesz i płynęła dalej mimo Nakla Ujścia do Warty pod Santokiem W końca połndniowym między Wartą i Gopłem dwa tylko wymienia jeziora slesińskie i lnbstowskie z tego pierwszego wylewała się rzeka Goplenica do Warty pod Mo rzysławiem 

Za namową Niemki żony swojej udał on chorobę i jakoby umierając sprosił stryjów swojich których częstując wszystkich razem wytruł Z ciał tych potrutych stryjów w jezioro Gopło powrzucanych wyszła wielka moc szczurów i myszy która ruszyła prosto na zamek książęcy w Kruszwicy. Na ten widok wszyscy dworzanie uciekli. Uciekał i książe Popiel ale go myszy goniły Uciekał w pole myszy za nim na łódź na jezioro dalejże i myszy płynęły za nim Popiel na wyspę iw wieży na wyspie stojącej z żoną i synami schronienia szukał myszy tiż za nim Opadłszy naostatek w tej wieży Popiela z żoną i dwoma synami zagryzły i zjadły. Takim przypadkiem zginął dom panujących.

Polska, dzieje i rzeczy jej: Dzieje Polski potocznym sposobem opowiedziane
 Autorzy Joachim Lelewel



[1] Ochrona przyrody - Tom 25 - Strona 26
Zakład Ochrony Przyrody (Polska Akademia Nauk), Polska Akademia Umiejętności. Komitet Ochrony Przyrody, Państwowa Rada Ochrony Przyrody - 1958

Niemniej stwierdza on, że ślady dawnych tarasów jeziornych i wygląd terenu potwierdzają opis Długosza, wedle którego Kruszwica była wyspą na jeziorze, a Gopło obejmowało obszar dzisiejszych jezior noszących nazwy: Szarlej i Mielno (on-line na: books.google.pl/books?id=kThMAAAAYAAJ )

[2] http://www.ttt.turek.net.pl/?action=informacje&idin=14&ids=3

"wejście do kanału Warta – Gopło, nazywane przez miejscową ludność Przewłoką – jak wykazały badania archeologiczne znajdowało się tu miejsce gdzie przeciągano łodzie zmierzające szlakiem bursztynowym na półwysep Sambia (szlak wodny wiódł z Kalisza do Gopła i dalej do Wisły). Znaleziono podczas wykopalisk dobrze zachowana łódź Wieletów oraz drewniane szczątki śluzy (prawdopodobnie najstarszej w Europie a może i na świecie)"

Zamek miał zostać spalony w 1271 r.


A. Manko: Der Mäuseturm bei Krusehwitz und der Goplosee, Lissa 1907.


piaste de crusphicie


Na stronie 127 czasopisma Die Grenzboten: Zeitschrift für Politik, Literatur und Kunst,
Die Grenzboten: Zeitschrift für Politik, Literatur und Kunst - Tom 1;Tom 22 - Strona 127

books.google.pl/books?id=ahpGAAAAcAAJ

1863 - Pełny widok - Więcej wydań

Den Familien berichtete Popiel, die Onkel waeren angeheitert mit dem Schiff abgefahren und offenbar gekentert.

Die Grenzboten: Zeitschrift für Politik, Literatur und Kunst, Tom 1;Tom 22

a von dieser beträchtlichen Stadt geringe geschichtliche aufzubringen Kruschwitz p Kruswiea Kruszwica urk 1100 Crusvica Urk II S 6 1 133 in der Bulle des Papstes Innoceutius II an den magdeburgischen Erzbischof Cruciwiz 1 185 1235 1298 Crusvicia 1227 Croswic 1233 Cruswitia 1243 Crusewic 1365 Crusficia 1422 Kruszwica 1460 Cruschwicza 1501 Cruschfycza und Crusehvycza auch Crusphicia in der Chronica Polonorum des sogenannten Martinas Gallus Crusvicz und Cruszwicz von Basko 1268 nobile castrum Cruschviciense in der Chronica Leehitarum um 1300 Crusbicia 3 Janko um 1380 Cruschvitza Pufendorf Krusewitza eine der ältesten Ortschaften 

wszerz i stanąć wodą aż w Kijowie tak niegdyś statki z Warty Neru Widawki Prosny Lisz warty i Obry snuły się po całej Wielkopolsce i przez Gopło zawijały na Wisłę Niedarmo też uchodziło wówczas Gopło za morze polskie Zasługiwało ono na tak zaszczytne miano raz dla ogromu swego któremu niedorównywało żadne inne z mnóstwa ówczesnych jezior polskich po wtóre dla związku z Wisłą przez wyschłe dziś jeziora i rzeki az Odrą nie jak teraz przez Noteć ale bezpośrednio przez Wartę Pierwsza dokładniejsza wzmiankę o Gople znajdujemy w Długoszu Miało ono wówczas pięć mil długości a pół mili szerokości Południowy brzeg jego sięgał źródlisk Noteci a na północy podmywały jego fale stopy zamku Szarleje W końcu południowym pomiędzy Wartą a Gopłem były dwa tylko jeziora Śleszyńskie i Łubstow skie Z pierwszego z nich wylewała się wyschła dzisiaj zupełnie Go plenica do Warty pod Morzysławiem Według zdania znawców wznosiło się wówczas zwierciadło Gopła najmniej o 11 wyżej nad dzisiejszy stan jego wód Niezawodna jest rzeczą źe w czasach dawniejszych w X i XI wieku jezioro to szerzej jeszcze rozlewać się musiało a poziom jego wyżej jeszcze się wznosił Wówczas to zatapiały fale goplanę wszystkie sąsiednie kotliny i niziny które do chwili obecnej jeszcze są zabagnione lub nawet miejscami oderwa nomi zalane jeziorkami a strugi i rzeki podobne do owej Goplenicy tworzyły nieprzerwany łańcuch wód stojących i łączyły gęstą siatką morze polskie z Wisłą i Odrą W owych to dawnych czasach było Gopło punktem centralnym całej żeglugi polskiej głównem stanowiskiem dla statków idących wielkim gościńcem wodnym łączącym Szczecin z Gdańskiem Zagrożone srogą burzą morską i niebezpieczeństwem rozbicia się lub zapędzenia na pełne morze wolały też statki przebierać się zaciszniej szą drogą na Gopło niż płynąć wzdłuż wybrzeży Tysiące masztów mijało więc corocznie Kruszwicę a mniemaniem niektórych przyświecała w długich nocach Myszą wieża jako morska latarnia zawijającym do kruszwickiego portu statkom Ze stanem Gopła wiązał się też nader ściśle stan nadgoplańskiej Kruszwicy Ogromny ruch handlowy na morzu polskiera wzbogacił ją wcześnie podniósł na czele wszystkich innych miast polskich zjednał pierwszeństwo przed Gnieznem i Poznaniem przerwanie żeglugi na Gople zniżenie się umorzą polskiego do rzędu pospolitych jezior strąciło i Kruszwicę ze stanowiska dawnej jej świetności zepchnęło ją do rzędu pospolitych miast Dzisiaj Gopło liczy zaledwie mil trzy długości Dokoła wznoszą się spadziste brzegi a pośrodku sterczy kilkanaście zielonych wysepek Postronnie ciągną się długie smugi dolin które niegdyś pokrywało Gopło dzisiaj zaś błyszczą po nich tylko Zwierciadła odosobnionych jezior Jakoż liczą obecnie w południowym końcu Gopła oprócz dwoch dawniejszych jezior Lubstowskiego i Śleszyńskiego i oprócz wielu pomniejszych jeziorek i rozległych bagien jeszcze pięć większych jezior Melno Gosławickie Lechińskie Brdowskie i Izbickie Są to niby wodoskazy dawnego stanu wód morza polskiego (Geografia fizyczna Polski: Napisał Łucyan Tatomir, Tom 1

 Autorzy Lucyan Tatomir)
Der Mäusethurm dessen Ruinen sich auf der Insel in Gopio befinden wurde gewifs entweder ab lieuchtthurm für die Schiffahrer zur Nachtzeit benutzt oder diente zur Wohnung der Fürsten jedoch zur Festung ist er nicht geeignet. Die Stadt mufs auch grofs gewesen seyn wie man aus dem Steinpflaster und den unterirdischen Mauern schließen kann Jetzt hat sie an ?oo Einwohner 

Topographie des Herzogthums Warschau nach dem Polnischen bearbeitet
 Autorzy Jerzy Benjamin Flatt, books.google.pl/books?id=9h8VAAAAQAAJ
Jerzy Benjamin Flatt - 1810

Die Schifffahrt auf der Weichsel belebte sich mehr und mehr und die an diesem Strome belegenen Städte und Flecken gewannen an Bedeutung Der alte Mäusethurm am Goplo See war ein von fremden Kaufherren angelegter Leuchtthurm aus dem Goplo See konnte man damals noch in die Weichsel gelangen Die Netze stand zwischen Bromberg

und Nakel wo gegenwärtig das große den von Friedrich II angelegten Kanal begrenzende Bruch sich hinzieht vermittelst eines bis in die Gegend von Krone sich erstreckenden gewaltigen Sees mit der Brahe zu jener Zeit noch einem bedeutenden an mehren Stellen Meilen breiten Flusse in Verbindung Sehr alte Urkunden erwähnen daß die Schisffahrt vom Goplo nach der Weichsel durch ein Naturereigniß unterbrochen worden sei und gestatten Deutschen unter der Bedingung an der Netze Mühlen anzulegen daß diese abgebrochen werden müßten wenn das Becken des verschwundenen Sees wieder mit Wasser sich füllen sollte und mehre zur Zeit der Kanal Anlage im Moore aufgefundene große Schiffe welche man ohne sie einer Untersuchung zu unterwerfen zertrümmerte bekunden die Richtigkeit jener Angaben.

Na stronie 264

Studien zur Cultur-Geschichte Polens - Tom 1 - Strona 263

books.google.pl/books?id=_FBKAAAAcAAJ

Carl Adler - 1866

da von dieser beträchtlichen Stadt so geringe geschichtliche Nachrichten aufzubringen sind Kruschwitz p Kruswica Kruszwica urk 1 100 Crusvica Urk II S 6 1 133 in der Bulle des Papstes Innocentius IL an den magdeburgischen Erzbischof Cruciwiz 1185 1235 1298 Crusvicia 1227 Croswic1 1233 Cruswitia 1243 Crusewic2 1365 Crusficia 1422 Kruszwica 1460 Cruschwicza 1501 Cruschfycza und Cruschvycza auch Crusphicia in der Chronica Polonoruin des sogenannten Martinus Gallus Crusvicz und Cruszwicz von Basko 1 268 nobile castrum Cruschviciense in der Chronica Lechitarum um 1300 Crusbicia3 Janko um 1380 Cruschvitza Pufendorf Krusewitza eine der ältesten Ortschaften
Städtebuch des Landes Posen

 Autorzy Heinrich Wuttke


Gymnasium: Zeitschrift für Kultur der Antike und humanistische Bildung - Tom 106 - Strona 121

books.google.pl/books?id=kYhfAAAAMAAJ
Deutscher Gymnasialverein - 1999 - Widok krótkiego opisu - Więcej wydań

Doch ist der in Erinnerungen 14 als 'sechseckig' beschriebene „Mäuseturm" von Kiuschwitz (heute Kruszwica) am Goplo-See (Jesioro Goplo) in Wirklichkeit achteckig. Vgl. Latin Autobiography 35fF. und 41 Anm. 28; die feste Annahme ...

Allgemeine encyclopädie der wissenschaften und künste in ... - Strona 126

books.google.pl/books?id=PDpYAAAAYAAJ

Ersch, Johann Samuel - 1887 - Widok krótkiego opisu - Więcej wydań

Jahrh. Residenz der Bischöfe von Kujavien, später Sitz eines polnischen Starosten, und kam 1772 an Preußen. Im Goplo-See liegt der alte sagenreiche Mäusethurm, der ehemals wol als Leuchtthurm diente

Morgenblatt für gebildete Leser, Tom 6