Popiel II, zapomniany władca słowiańskiego imperium

cc Wikimedia. Popelus Secundus, rycina z roku 1605
Źródło http://zbc.uz.zgora.pl/dlibra/doccontent?id=2366&dirids=1

Popiel ІІ lub Pumpil II wany Chostkiem; de regno Pumpil (Popel, rekonstruowane jako Pąpyl), był najprawdopodobniej królem lub władcą znacznego organizmu pierwszych Polan. Popularna historiografia czyni z niego władcę rzekomo legendarnego, podczas gdy ilość źródeł pozwala nawet datować okres jego rządów. Panował w latach od 814 lub 815 do roku 841, i, sądząc z opisu Marcina Bielskiego, ojciec Popiela II pozostawił mu w schedzie “Rzeszę Słowiańską”. Tak bowiem możnaby nazwać ogromny organizm którego kształt Bielski nakreślił w swojej “Kronice Polskiej”, będącej jedyną bodaj tak skrupulatną historycznie publikacją odnoszącą się do tej epoki.



wg http://forum.slavorum.com/index.php?topic=804.15

Popiel I (800-815) w chwili swojej śmierci kontrolował, wnioskując z opisu w “Kronice Polskiej”, ogromne imperium, którego pozycja pozwala tłumaczyć także liczne odniesienia do ziem ówczesnej Polski w sagach nordyckich. Doszło do jego podziału między licznych synów króla oraz ustanowienia zwierzchości władzy w strukturze królestwa którego władcą miał być Popiel II:

“Miedzy nie rozdzielił te wszystkie krainy, na zachod słońca y nad morzem, to iest Pomorskie, y te ktore są miedzy rzeką Elbem a miedzy Habellą, aż do morza Niemieckiego, abo Oceana wielkiego. Bolesławowi, Baruinowi y Bogdalowi Pomorską ziemię, Kazimierzowi y Władysławowi, Kaszubską ziemię. Jaxowi y Siemianowi, Serbią Saską. Wracisławowi, Rugią. Przybysławowi, Cessimirowi, y Ocie, Dytywonią, którą zowiemy Lussacyą. Przemysławowi, Semowitowi, y Ziemomysławowi, Marchią Brandeburską, od Brandeburgu tak rzeczona, ktory miasto naszy zwali Zgorzelec. Wisław dzierżał Miedzyboz, dziś zowią Dalemburg. Wisymir na brzegu morskim dzierżał Wismaryą, którą ieszcze założył Wisimir, potomek pierwszego Lecha fundatora naszego. Także y innych wiele miast, iako Brzemię, od brzemienia tak nazwane, iż tam naszy znaszali swe rzeczy: nuż Luneburg, Bukowiec, Niemcy zowią Lubek, Swerinum, Niemcy zowią Mekielburg, stąd iż gdy Cesarz Karzeł wziął to miasto pod Słowaki, dał go Mekielowi nieiakiemu, y Groffem go tam udziałał. Potym Rostok, Werle, Swanowy, Ostrow, Cieszyn, Marlow, Poleiow, Trzebeszow, Wologow, Ciasne, Wołynes, Winete, Julin, ty wszystki były w dzierżeniu naszych przodkow ktore potym znienagła pod moc Niemiecką przyszły, y opanowali ie Frankowie, Sasowie, Turyngowie, Fryzowie, Westphali, Holandy, przez niedbałość naszych przodków”.

Rządy Popiela II w latach 815- 841 zaczynają się rządami jego rodziny. Sam władca jest jeszcze zbyt młody by samodzielnie panować. Ożeniono go z Niemką (księżniczką niemiecką wg mało wiarygodnego Długosza), która się “wkradła w serce” młodego władcy, by de facto stać na czele państwa. Władca ze swoją żoną zasłynął z hulaszczego i rozrywkowego trybu życia, bedąc upominanym przez rodzinę. Władca wraz z żoną miał uknuć spisek przeciwko wpływowym członkom swojej rodziny. Miał upozorować chorobę, spraszając członków rodziny książęcej na biesiadę, podczas której podano zatrute wino. Biesiadnicy wkrótce umarli. Ciała miano wg Bielskiego wrzucić do jeziora.

“Gdy Pani Księżna usłyszała o ich śmierci, pomowiła iż ich Bogowie skarali, powiedaiąc to: ze musieli co złego nam myślić, y nie dała ich chować iedno w jezioro wmietać, z których ciał poczyniło sie wielkość myszy, ktore sie rzuciły na Popiela, y z żarły go y zamordowały, i iego żonę y syny, ktorych niemogli słudzy, ani ogniem, ani bronią odegnać, a chocia na wodę uciekali, wszędzie ie myszy goniły: aż nakoniec gardła dali od nich na zamku Kruszfickim.” Zdarzenie miało mieć miejsce około roku 841 wg pracy Marcina Bielskiego. Późniejsi historycy tłumaczą tą dziwną, nieprawdopodobną i nietypową historię na różne sposoby.

cc Wikimedia

Okres rządów

Rządy Popiela II Marcin Bielski każe nam datować na okres po roku 814, a więc po śmierci Karola Wielkiego. Według Marcina Bielskiego panowanie Popiela przypadło na czasy Ludwika Pobożnego – lata 814 lub 815 do roku 840 n.e.

Poprzedni władca miał przenieść stolicę z Kruszwicy do Gniezna. Według Marcina Bielskiego już jego ojciec, Popiel I, przeniósł siedzibę władcy do Kruszwicy- było to spowodowane obawą władcy przed rezydowaniem w położonym w bliskości Franków i Rusi Krakowie.

Imię władcy

Wersja Popel została utrwalona przez Rocznik małopolski, którego najstarsze rękopisy pochodzą z XV w., od tej wersji pochodzi też Popiel (jak twierdził Gerard Labuda wersje z literą e są z pewnością wtórnie wprowadzone do tekstu po to, aby umożliwić etymologię ludową do wyrazu popiół)

Kronika polska, rękopis z biblioteki Zamoyskich (nazywany “rękopisem Z”) notuje dwie wersje imienia: na karcie trzeciej i w tytule rozdziału 1. pojawia się dwukrotnie Popel, natomiast w rozdziale 3 dwukrotnie wersja: Pumpil. Po 1312 z autografu Kroniki polskiej został sporządzony “rękopis A” (niezachowany), z którego wywodzą się (niezależnie od siebie) rękopisy Z i H (tj. rękopis Zamoyskich i rękopis Heilsberski; nazewnictwo tych rękopisów jest wspólne i u Zofii Kozłowskiej-Budkowej, i u Gerarda Labudy, i u Mariana Plezi).

Wg Zofii Kozłowskiej-Budkowej najbliżej autografu Galla Anonima był Wincenty Kadłubek, który na przełomie XII i XIII wieku w swej kronice konsekwentnie posługiwał się zapisem: Pompilius a za nim, tak samo konsekwentnie, kronika Dzierzwy.

Za Kadłubkiem idzie Chronicon Polonorum (napisana w Lubiążu ok 1285 r. z inicjatywy Henryka Prawego nazywana tak jak dzieło Galla Kroniką polską lub dla odróżnienia, albo dość abstrakcyjnie Kroniką śląsko-polską, albo śląską Kroniką polską, lub po prostu Kroniką z Lubiąża), która notuje “filio secum retento, cui nomen Pompilius”, sto lat późniejsza Kronika książąt polskich (Chronica principum Poloniae, u Labudy Kronika książąt śląskich zapewne dlatego, że dotyczyła głównie książąt śląskich, napisana w latach 1382-1398 prawdopodobnie w Brzegu), która korzystała bezpośrednio z autografu Galla, podobnie “filio suo retento, cui nomen erat Popil vel Pompilius” (gdzie Popil wzięła z Kroniki polskiej, a Pompilius od Kadłubka), tak samo brzmi to u Jana Długosza uzupełnione o “in latino idiomate vocatus Cinereus, in Almannico: Osszerich”. Długosz jednak posługuje się obu formami: “Pompilius…sive Popyel.” Rękopis Sędziwoja poprawiał pierwotną wersję Pumpil dwukrotnie na: Popiel (przerabiał literę u na o, likwidował literę m, dopisywał na gorze literę e).

Popiel wśród legend 

Większość dawnych źródeł jest tak niskiej jakości, że traktowane w nich informacje są mało wiarygodne. Niestety, dominują one jako źródła wiedzy na temat tej epoki. Przez tą dominację źródeł niskiej jakości cały okres rządów Popiela II jest często zaliczany do epoki "legendarnej", mimo że tak naprawdę jedyną mało prawdopodobną informacją jest zagadkowa historia o myszach. Tymczasem, jak donosi witryna "National Geographic" [1], plagi myszy są co prawda rzadkimi wybrykami przyrody, ale jednak się zdarzają i są prawdopodobne i wytłumaczalne. Nie wiadomo, czy "plaga myszy" nie jest aluzją do walk o władzę po zbrodni w rodzinie książecej (bądź królewskiej, jak chce część źródeł). Poniżej: kilka doniesień z archiwalnych kronik o niskiej wartości dla historyków tamtego okresu, zaczerpniętych z Wikipedii:

Popiel u Galla Anonima

Po raz pierwszy pojawia się w Kronice Galla Anonima jako władca panujący w Gnieźnie. Miał mieć dwóch synów. Podczas ich postrzyżyn przybyli do Gniezna dwaj tajemniczy goście, których jednak nie zaproszono na ucztę, łamiąc tym samym zasadę gościnności. Ci udali się zatem w gościnę do ubogiego oracza imieniem Piast, który również wyprawiał postrzyżyny swojego syna Siemowita. Według Galla na postrzyżynach u Piasta miał być obecny również sam Popiel, gdyż książę wcale nie uważał sobie za ujmę zajść do swojego wieśniaka. Gdy Siemowit dorósł, miał usunąć Popiela z tronu i zostać księciem.
Gall uzupełnia swoją relację historią, którą opowiadają starcy sędziwi, według której wygnany z królestwa Popiel miał być prześladowany przez myszy, przed którymi schronił się w drewnianej wieży na wyspie. Tam miał zostać zagryziony przez myszy.

Popiel II u Wincentego Kadłubka

Wincenty Kadłubek w swojej Kronice rozbudował znacznie legendę o Popielu (nazywanym przezeń Pompiliuszem II), którego uczynił synem Popiela I i wnukiem Leszka III. Według Kadłubka miał być władcą gnuśnym, tchórzliwym, zniewieściałym i zdradzieckim. Za namową żony miał wytruć swoich dwudziestu stryjów (synów Leszka III), podając im w czasie uczty zatrute wino, a następnie odmówił pogrzebania ciał. Z trupów wylęgły się myszy, którego długo ścigały Popiela wraz z żoną i dwoma synami. W końcu dopadły ich ukrytych w wysokiej wieży, gdzie zostali pożarci.

Popiel ІІ w Kronice wielkopolskiej

Według Kroniki wielkopolskiej Popiel z uwagi na długie włosy otrzymał przydomek Chościsko, czyli miotła (według Galla Anonima imię to nosił ojciec Piasta). Kronika wielkopolska podaje także jako miejsce śmierci władcy Mysią Wieżę w Kruszwicy, co powtarzają następnie Kronika polsko-śląska i Kronika książąt polskich. W rzeczywistości jednak wieża ta została zbudowana przez Kazimierza Wielkiego.

Popiel ІІ u późniejszych kronikarzy

Kolejne wątki do legendy o Popielu dodał Jan Długosz. Według Roczników Chościsko było pogardliwym przydomkiem władcy, oznaczającym wyniszczoną i nędzną miotłę. Demoniczna żona Popiela była według Długosza księżniczką niemiecką, a jego synowie nosili imiona Lech i Popiel. Kronikarz porównał także władcę z cesarzem niemieckim Arnulfem.

opr. A. Fularz na podstawie kroniki M. Bielskiego i obszernych cytatów z Wikipedii

[1] http://ngc.gazeta.pl/pl/wybryki-przyrody/wideo/plaga