Historia i interpretacja Związku Słowian Zachodnich
opr.: Adam Fularz
Czy istniał Związek Słowian Zachodnich?
Wprowadzenie
Wczesna historia Polski, zwłaszcza przed panowaniem Mieszka I, jest otoczona legendami i mitami, które często utrudniają rzetelne badania historyczne. Jedną z najbardziej tajemniczych i kontrowersyjnych kwestii jest możliwość istnienia Związku Słowian Zachodnich – organizacji politycznej o charakterze federacyjnym, która miała obejmować szerokie terytorium plemion słowiańskich. Na podstawie dawnych kronik, w tym „Kroniki Polskiej” Marcina Bielskiego, spróbujemy przeanalizować tę hipotezę, choć należy pamiętać o ograniczeniach wynikających z niskiej jakości źródeł.
Popiel II: Domniemany władca związku
Według legendarnych przekazów, Popiel II, znany również jako Pumpil II lub Chościsko, miał być królem lub władcą federacji plemiennej Słowian Zachodnich. Przypisywane mu państwo miało obejmować tereny od Łaby po Wisłę, a być może nawet dalej. Było to królestwo pełne wewnętrznych napięć i konfliktów, które ostatecznie doprowadziły do jego upadku.
cc wikimedia
Stolica związku
Kruszwica, położona nad jeziorem Gopło, miała być politycznym i handlowym centrum tego związku. Współczesne badania sugerują, że poziom wód jeziora Gopło był w tamtym okresie znacznie wyższy, co czyniło Kruszwicę naturalnie obronnym i dogodnym punktem handlowym. Według kronikarzy, port w Kruszwicy stanowił ważny węzeł na szlaku wodnym łączącym Bałtyk z Wisłą i Odrą.
(…) tak niegdyś statki z Warty Neru Widawki Prosny Lisz warty i Obry snuły się po całej Wielkopolsce i przez Gopło zawijały na Wisłę Niedarmo też uchodziło wówczas Gopło za morze polskie Zasługiwało ono na tak zaszczytne miano raz dla ogromu swego któremu niedorównywało żadne inne z mnóstwa ówczesnych jezior polskich po wtóre dla związku z Wisłą przez wyschłe dziś jeziora i rzeki az Odrą nie jak teraz przez Noteć ale bezpośrednio przez Wartę Pierwsza dokładniejsza wzmiankę o Gople znajdujemy w Długoszu Miało ono wówczas pięć mil długości a pół mili szerokości Południowy brzeg jego sięgał źródlisk Noteci a na północy podmywały jego fale stopy zamku Szarleje W końcu południowym pomiędzy Wartą a Gopłem były dwa tylko jeziora Śleszyńskie i Łubstow skie Z pierwszego z nich wylewała się wyschła dzisiaj zupełnie Go plenica do Warty pod Morzysławiem Według zdania znawców wznosiło się wówczas zwierciadło Gopła najmniej o 11 wyżej nad dzisiejszy stan jego wód Niezawodna jest rzeczą źe w czasach dawniejszych w X i XI wieku jezioro to szerzej jeszcze rozlewać się musiało a poziom jego wyżej jeszcze się wznosił Wówczas to zatapiały fale goplanę wszystkie sąsiednie kotliny i niziny które do chwili obecnej jeszcze są zabagnione lub nawet miejscami oderwa nomi zalane jeziorkami a strugi i rzeki podobne do owej Goplenicy tworzyły nieprzerwany łańcuch wód stojących i łączyły gęstą siatką morze polskie z Wisłą i Odrą W owych to dawnych czasach było Gopło punktem centralnym całej żeglugi polskiej głównem stanowiskiem dla statków idących wielkim gościńcem wodnym łączącym Szczecin z Gdańskiem Zagrożone srogą burzą morską i niebezpieczeństwem rozbicia się lub zapędzenia na pełne morze wolały też statki przebierać się zaciszniej szą drogą na Gopło niż płynąć wzdłuż wybrzeży Tysiące masztów mijało więc corocznie Kruszwicę a mniemaniem niektórych przyświecała w długich nocach Myszą wieża jako morska latarnia zawijającym do kruszwickiego portu statkom Ze stanem Gopła wiązał się też nader ściśle stan nadgoplańskiej Kruszwicy Ogromny ruch handlowy na morzu polskiera wzbogacił ją wcześnie podniósł na czele wszystkich innych miast polskich zjednał pierwszeństwo przed Gnieznem i Poznaniem przerwanie żeglugi na Gople zniżenie się umorzą polskiego do rzędu pospolitych jezior strąciło i Kruszwicę ze stanowiska dawnej jej świetności zepchnęło ją do rzędu pospolitych miast Dzisiaj Gopło liczy zaledwie mil trzy długości Dokoła wznoszą się spadziste brzegi a pośrodku sterczy kilkanaście zielonych wysepek Postronnie ciągną się długie smugi dolin które niegdyś pokrywało Gopło dzisiaj zaś błyszczą po nich tylko Zwierciadła odosobnionych jezior Jakoż liczą obecnie w południowym końcu Gopła oprócz dwoch dawniejszych jezior Lubstowskiego i Śleszyńskiego i oprócz wielu pomniejszych jeziorek i rozległych bagien jeszcze pięć większych jezior Melno Gosławickie Lechińskie Brdowskie i Izbickie Są to niby wodoskazy dawnego stanu wód morza polskiego
Źródła historyczne
Marcina Bielski o Związku Słowian Zachodnich
W swojej „Kronice Polskiej” Marcin Bielski opisuje Popiela II jako ostatniego władcę związku, który rozpadł się wskutek konfliktów wewnętrznych i spisków politycznych. Podział terytorium między liczne dynastie i plemiona miał być przyczyną osłabienia tej federacji.
Bielski wspomina także, że federacja ta mogła obejmować różne plemiona słowiańskie, takie jak Polanie, Wiślanie, Pomorzanie, a nawet plemiona nadbałtyckie. Władca miał być wybierany przez „senat” składający się z przedstawicieli najważniejszych rodów.
z opisu w “Kronice Polskiej”:
“Miedzy nie rozdzielił te wszystkie krainy, na zachod słońca y nad morzem, to iest Pomorskie, y te ktore są miedzy rzeką Elbem a miedzy Habellą, aż do morza Niemieckiego, abo Oceana wielkiego. Bolesławowi, Baruinowi y Bogdalowi Pomorską ziemię, Kazimierzowi y Władysławowi, Kaszubską ziemię. Jaxowi y Siemianowi, Serbią Saską. Wracisławowi, Rugią. Przybysławowi, Cessimirowi, y Ocie, Dytywonią, którą zowiemy Lussacyą. Przemysławowi, Semowitowi, y Ziemomysławowi, Marchią Brandeburską, od Brandeburgu tak rzeczona, ktory miasto naszy zwali Zgorzelec. Wisław dzierżał Miedzyboz, dziś zowią Dalemburg. Wisymir na brzegu morskim dzierżał Wismaryą, którą ieszcze założył Wisimir, potomek pierwszego Lecha fundatora naszego. Także y innych wiele miast, iako Brzemię, od brzemienia tak nazwane, iż tam naszy znaszali swe rzeczy: nuż Luneburg, Bukowiec, Niemcy zowią Lubek, Swerinum, Niemcy zowią Mekielburg, stąd iż gdy Cesarz Karzeł wziął to miasto pod Słowaki, dał go Mekielowi nieiakiemu, y Groffem go tam udziałał. Potym Rostok, Werle, Swanowy, Ostrow, Cieszyn, Marlow, Poleiow, Trzebeszow, Wologow, Ciasne, Wołynes, Winete, Julin, ty wszystki były w dzierżeniu naszych przodkow ktore potym znienagła pod moc Niemiecką przyszły, y opanowali ie Frankowie, Sasowie, Turyngowie, Fryzowie, Westphali, Holandy, przez niedbałość naszych przodków”.
Gall Anonim
Gall Anonim w swojej kronice opisuje Popiela jako władcę Gniezna, który został obalony przez Siemowita, syna Piasta. Legendy o Popielu, choć często uznawane za fantastyczne, mogły mieć ziarno prawdy, zwłaszcza w kontekście walk o władzę wśród plemion słowiańskich.
Wincenty Kadłubek
Kadłubek rozwija legendę o Popielu, przedstawiając go jako gnuśnego i okrutnego władcę, który za namową swojej żony miał otruć swoich stryjów – członków kolegium elektorskiego. Z ciał tych stryjów miały wylęgnąć się myszy, które ostatecznie doprowadziły do śmierci Popiela i jego rodziny.
Organizacja i struktura federacji
Związek Słowian Zachodnich miał funkcjonować na zasadach federacyjnych. Najważniejsze decyzje miały być podejmowane przez wiece, a władca był wybierany spośród elit plemiennych. Plemiona takie jak Goplanie, Lędzianie, Wiślanie i Polanie miały odgrywać kluczową rolę w tej strukturze.
Goplanie jako liderzy związku
Według Geografa Bawarskiego, Goplanie byli najliczniejszym plemieniem na terenach dzisiejszej Polski, posiadającym aż 400 grodów. Ich dominacja mogła wynikać zarówno z liczebności, jak i strategicznego położenia na szlakach handlowych.
Legenda o końcu związku
Rok 823 (lub 830 według innych źródeł) miał być kluczowy dla upadku Związku Słowian Zachodnich. W wyniku spisku Popiela II cała dynastia Popielidów oraz członkowie kolegium elektorskiego mieli zostać zamordowani. Władza przeszła w ręce Piasta, co zapoczątkowało nową dynastię.
Interpretacja mitu o myszach
Historia o mysiej pladze, która doprowadziła do śmierci Popiela, jest często interpretowana symbolicznie. Niektórzy badacze sugerują, że myszy mogą symbolizować ludowe powstanie przeciwko tyranowi lub chaos polityczny, który nastąpił po zabójstwie elity rządzącej.
Znaczenie historyczne
Choć Związek Słowian Zachodnich pozostaje w dużej mierze hipotezą, istnieją przesłanki, że na terenach Polski istniała organizacja o charakterze federacyjnym, która mogła być pierwowzorem późniejszego państwa Polan. Wydarzenia z IX wieku pokazują, jak trudnym procesem było jednoczenie plemion i tworzenie trwałych struktur państwowych.
Dziedzictwo Związku
Upadek Związku Słowian Zachodnich miał znaczący wpływ na historię regionu. Podziały polityczne i osłabienie centralnej władzy otworzyły drogę do ekspansji sąsiednich państw, takich jak Cesarstwo Franków czy Ruś Kijowska. Jednocześnie stanowiły impuls do konsolidacji władzy pod rządami Piastów.
Podsumowanie
Związek Słowian Zachodnich, jeśli rzeczywiście istniał, mógł być jednym z najważniejszych organizmów politycznych wczesnośredniowiecznej Europy Środkowej. Choć brak jednoznacznych dowodów, legenda o Popielu i jego upadku ukazuje trudności związane z utrzymaniem władzy w federacyjnym systemie rządów. Badanie tej historii pozwala lepiej zrozumieć procesy polityczne i społeczne, które doprowadziły do powstania Polski jako państwa.
Literatura:
- Marcin Bielski, Kronika Polska, 1597.
- Gall Anonim, Kronika Polska.
- Wincenty Kadłubek, Kronika Polska.
- Geograf Bawarski, Opis plemion zachodniosłowiańskich.
- Łucjan Tatomir, Geografia fizyczna Polski.
- Joachim Lelewel, Dzieje Polski.
Komentarze
Prześlij komentarz